Letersia e  she xlx

Dy  nga drejtimet  krysore te  letersis  botrore te shek xlx  jane; REALIZMI dhe SIMBOLIZLI .

REALIZMI- u be  prirje mbizotruese e  shum shkrimtarve ne  gjysmen e pare te  hsek XlX keta shkrimtar u perpoqen te sjellin nje imazh sa me  besnik te realitetit kurs e nga  fundi I ketij shek,SIMBOLIZMI  lindi sidomos doshmeri  pe rte  depertuar ne  thellesi te realitetit .

Me  a  pare ne rasitin kur  forca  e  realizmit qendron en mardhenie ndermjet artit dhe realitetit ,ndersa  te  simbolizmi  fshihet analogjite e terthorta ,te  cilat kreijojne  nje  imazh te  ri ne realitetit.

Letersia   e me pasme  moderne  e  shek xx ka perfituar mjaft  nga  keto dy drejtime  te cilat sjellin metoda dhe estetika origjinale ne  kreijimine  nje  vepre letrare .

Honore de balzak

Qarls dikens

Fjodor destojevski

Leon tolstoi

Edgar alen poe.

HONORE DE BALZAK---(1799-1850) – lindi en qytetin TUR te  frances  me  20 maj 1799.me renien e  napolit familja e  tij  u derguan per ne paris .me  1816 stdudioi  dreejtesin ,ndersa  pasdite punonte  si  stazhier ne  zyra  avokatirie  e notaie.

Ne   kundershtim  ne  prinderve  e la punen  dhe  filloi te merret me letersin.

Kjo  beri q eprindrit ti ja ngushtonin kuoten e parave  dhe ky u detyrua te  shkruaj  kryeveprat e  veta  te  mevonshme .

Jeta e  tij u nda  ne  3  periudha—

Periudha  e  pare-zgjati 10 vjet me  romanin SHUANET  dhe me esen e  tij  FIZIOLOGJIA E  MARTESE.balzaku u be mjaft I njohur  en sallen moderne.

Perudha  e dyte –ne vitet e  30-ta balzaku mbushi tere  francen me librat e tij .kryeveporat em te  sukseshme I pati;LEKURA E SHAGRENIT,FAJDEGJIU GOBSEK,EVGJENI GRANDE,XHA GORIOI.

Periudha  e   tij e  fundit perfshi vitet  e  40-ta ne kete   kohe  ai nisi  edhe permbledhjen e  e  plote te KOMEDIS NJERZORE (1841) .perfundoi edhe ILUZIONET E HUMBURA SHKELQIMI DHE MJERIMI.

KOMEDIA NJERZORE--à kjo veper  permban nje  nga shtyllat krusore  te leersis  s e perbotshme . kjo veper  eshte  e  ndare   ne  3   pjese

1—studimet per  zakonet  eshte me  e  rendesishmja dhe  permbledh  pjesen  me te masdh ete veprave  te  ndara ne  6 cikle :skena  e jetes  private ,te jetes provenciale, te jetes  paraziane te jetes  politike ,te jetes  ushtarake dhe te jetes  fashatre.

2-à studimet filozofike  permban 27 romane ,ne  kete seri  balzaku mirret me  studimin e gjenive dhe individeve q e zene  kryet e  vendit.

3-à studimet analitike jane  5 vepra qe  kane  karakte r te monografive shkencore  me  mjaft hulumtime socilogjike  e  psikologjike ..

Lindi me  7   shkurt te  vitit 1812  ne  portsmuth   te anglis. Mbas  nje  femirie te  lumtur me  shqrin e  vellezreve e motrave ,per  dikensin  gjithqka  ndryshoi kur shkoi  per  ne ne londer ,ai ishte  12  jeqar en ate kohe  k u detyrua te leje shkollen per  te  hyre  ne pune per  shkak   s e  familja e   tij ishin te varfer  , mandej  djaloshi detyrohet te hyje ne  pune ne fabrike ,ngas e I ati I bie ne burg per  shkak  borxheve .kjo situate nuk zgjati shum  dhe  ne  saje  te nje  trashigime  qe  is olli disa  te ardhura  familjare  ,aie   la  punene  veshtir  ne  fabric dhe vazhdoj shkollimin ,edhe ps e  nuk do te njek  kurr universitettin ai do te smoj si autuditakt .ne moshen 15 vjeqare  dikensi  detyrohet ta braktis  perfundimisht shkollen e  rregullt  dhe  te  z  e nje  vend pune ,ai hyri en  pune si ndihmese ne nje  zyre  avokatirie ,pastaj si stenograf ne  gjykate  dhe mandej si reporter  shtypi.

Tema madhore  dikensi I nxjerr  nga  provoja  vetike ,te cilat per  gajte  viteve klane lene  te ai mbresa  te padhlyshme.

Vitet 1936 kur botohet vellimi SKICA E BOZIT dhe KLUBI PIKUIK shenon hyrejen e  lavdishme te  dikensit ne  letersi kraha balzakut,tolstoit  e  dostejevskit u be  prezatori me I rendesishem I shek xlx .me 1858 mabes e librat e  tij jane beret e njohura ne mabre boten dikensi per  te cilen knaqesia  me a  madhe ishte te gjnedej mes lexuesve  e  admiruesve te vet  ,nderrmerr  nje cikel leximesh ne publim (mbi 400 lexime publike.

Protoganist krysor ne veprate  tij jane  krysisht  femijet e  vegjel ,te cilen rriten duke poerballuar sprova e vuajtje  te ndryshme.

Dikensi zgjedh  pikrisht emrin e tyre  si  titull  te  romaneve te tij:OLIVER TUIST ,DAVID KOPERFILD,DOMBI I BIRI,VOGLUSHJA E  DORRIT ,VOGLUSHJA NELL,NOKOLLA NIKELLBI.

 Dostejevski u lind  me  30  tetor 1821  en moske ,ne nje spital per  te varfer ,meqse I ati ishte mjek ushtarak dhe  familja banonte ne nje  krah te spitalit.studimet e mesme I kreu ne inxhinjeri ne hen Petersburg ,ketu msohej edhe  letersia ,gjuhet e huaja ,historia.

Ai u lid hem intelektual te ashtuqajturin peterqevskit ku flitet per kirin e shtypit ne drejtesi.ne prill 1849 arrstohet bahsk em antaret e tjere te  grupit , I denoncuar nga ne  agjens I carit  te radhete  grupit .ne nentor  perfundon gjyqi dhe ju jepet denimi me vdekje .pastaj em urdher  te  carit ekzekutimi  anullohet ne  qastine  fundit iu falet jeat te denuarve.

Taksa I shpeton denimin me vdekje desojveski  denohet me pune te detyruau ne  burg te siberis .

Mbas  10 vjtesh denim dostejevskit I jepet leja  te  dal I lire ,ne shen petesburg me nje kusht te vtem por per te I panjohur :me urdher  te posaqem ai  ishte vene  ne mbikqyrje secrete dhe kur nje urdher I tille  leshohet ai zbatohet deri en vdekje.

Jeta e  tij perfshin 3  periudha .

Perudha e  pare—perfshin vitet  e  40 ta dostejevski vezhgon mjedisin perreth dhe dhe sprovon penen  kryesisht ne  gjinin e noveles ,ku shquhen NJERZ  TE VARFER dhe NETE  TE BARDHA.

Perudha e  dyte---50-60 menjeher pas burgut e  deri ne romanin KRIM E NDESHKIM  gjate  te  cilet percaktoheshin vijat krysore te medimit filozofik dhe  etik te dostejevskit .